Czym jest diagnoza psychologiczna?
Diagnoza psychologiczna obejmuje wieloaspektowe badanie stanu psychicznego osoby, jej zachowań, funkcji poznawczych, emocji i doświadczeń życiowych. Jest to proces kompleksowy, który może wymagać zastosowania różnych metod, takich jak wywiady kliniczne, testy psychometryczne, analizy dokumentacji medycznej, obserwacje oraz analiza historii życia pacjenta. Celem jest stworzenie jak najpełniejszego obrazu "przypadku" konkretnej osoby, który pozwala na lepsze zrozumienie jej trudności, potencjalnych przyczyn problemów.
Cel diagnozy psychologicznej
Diagnoza psychologiczna nie jest jedynie formalnym stwierdzeniem stanu zdrowia psychicznego. Jej głównym celem jest pomoc w wyborze najbardziej adekwatnych metod terapii lub interwencji. Może służyć również jako podstawa do opracowania planów wsparcia edukacyjnego czy zawodowego oraz w ocenie skuteczności prowadzonych terapii. Diagnoza pomaga także osobom bliskim zrozumieć specyfikę problemów, z jakimi zmaga się pacjent, co sprzyja budowaniu środowiska wsparcia.
Kto może przeprowadzać diagnozę psychologiczną?
Diagnozą psychologiczną zajmują się psycholodzy, którzy przeszli odpowiednie szkolenia i posiadają uprawnienia do prowadzenia określonych badań diagnostycznych. Aby być kompetentnym diagnostą, psycholog musi ukończyć studia magisterskie na kierunku psychologia, często z dodatkowymi specjalizacjami z zakresu psychologii klinicznej i/lub studia podyplomowe np. z obszaru neuropsychologii. Posiadanie rzetelnego przygotowania teoretycznego i praktycznego pozwala na przeprowadzanie diagnoz zgodnych z najwyższymi standardami.
Dlaczego psycholodzy są najlepiej przygotowani do diagnozy?
Psycholodzy są ściśle przygotowani do prowadzenia diagnozy psychologicznej, ponieważ ich wykształcenie obejmuje szeroką wiedzę o funkcjonowaniu psychiki człowieka, metodach badawczych oraz procesach poznawczych i emocjonalnych. W przeciwieństwie do innych specjalistów, psychologowie potrafią precyzyjnie stosować narzędzia diagnostyczne i interpretować wyniki w kontekście indywidualnym, co zapewnia dokładność diagnozy.
Przykładowe obszary specjalistycznej diagnozy psychologicznej
Psycholodzy mogą specjalizować się w różnych dziedzinach, co wpływa na zakres ich kompetencji diagnostycznych. Do specjalizacji należą:
Psychologia kliniczna – diagnoza zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy choroba afektywna dwubiegunowa.
Neuropsychologia – badanie funkcji poznawczych w kontekście urazów mózgu lub chorób neurologicznych.
Psychologia rozwojowa – diagnoza zaburzeń w rozwoju dzieci i młodzieży.
Psychologia sądowa – opinie i ekspertyzy na potrzeby postępowań sądowych.
Wywiad psychologiczny, a w szczególności kliniczna konceptualizacja przypadku pacjenta, stanowi kluczowy etap diagnozy i planowania interwencji terapeutycznej. Proces ten polega na systematycznym zbieraniu informacji dotyczących funkcjonowania psychicznego, emocjonalnego i behawioralnego pacjenta, co pozwala na zrozumienie przyczyn jego trudności oraz wypracowanie adekwatnych strategii wsparcia. Jednym z istotnych aspektów wywiadu jest ocena stanu zdrowia pacjenta, która obejmuje zarówno subiektywne doświadczenia objawów, jak i obiektywne wyniki badań medycznych. Psycholog kliniczny, analizując historię zdrowotną pacjenta, uwzględnia zarówno obecne schorzenia somatyczne, jak i wcześniejsze diagnozy psychiatryczne, a także wpływ tych czynników na stan psychiczny i funkcjonowanie codzienne.
W wywiadzie klinicznym, dotyczącym zdrowia pacjenta, szczególną uwagę psycholog powinien zwrócić na stan zdrowia pacjenta - m.in. obecność chorób przewlekłych, zaburzeń neurologicznych, endokrynologicznych, które mogą wpływać na psychikę pacjenta. Ważnym elementem jest także analiza wyników badań laboratoryjnych i obrazowych, które mogą potwierdzać lub wykluczać przyczyny somatyczne doświadczanych objawów psychicznych. Na przykład - niedobory witamin, zaburzenia hormonalne czy zmiany w strukturze mózgu - mogą mieć istotne znaczenie w diagnostyce depresji, zaburzeń lękowych lub otępiennych. Kliniczna perspektywa w wywiadzie psychologicznym zakłada zatem holistyczne spojrzenie na pacjenta, uwzględniające zarówno czynniki psychologiczne, jak i medyczne, co umożliwia trafniejsze diagnozowanie oraz skuteczniejsze planowanie leczenia.
Ile czasu trwa diagnoza psychologiczna? Standardowy czas i liczba spotkań dla diagnozy psychologicznej:
Czas potrzebny na diagnozę psychologiczną oraz liczba spotkań zależy od kilku czynników, takich jak cel diagnozy, obszar badania (np. diagnostyka kliniczna, neuropsychologiczna, osobowościowa), stopień skomplikowania przypadku oraz dostępność wyników badań medycznych.
Wywiad kliniczny (1–2 spotkania, każde ok. 60–90 minut)
- Zebranie szczegółowych informacji o stanie zdrowia, historii życia pacjenta, aktualnych trudnościach.
- Ocena czynników psychologicznych, społecznych i medycznych.
Badania testowe (1–3 spotkania, każde 60–120 minut)
- W zależności od celu diagnostycznego mogą obejmować testy inteligencji, testy neuropsychologiczne, kwestionariusze osobowościowe, testy projekcyjne lub inne narzędzia diagnostyczne.
Analiza wyników i konceptualizacja przypadku (ok. 1 tydzień)
- Diagnosta analizuje zgromadzone dane, porównuje wyniki testów, uwzględnia historię zdrowotną pacjenta.
Omówienie wyników i wydanie opinii (1 spotkanie, ok. 60 minut)
- Przedstawienie pacjentowi diagnozy, wyjaśnienie wyników testów i zaleceń terapeutycznych.
Średni czas całego procesu diagnostycznego:
- Łagodniejsze przypadki (np. podstawowa diagnoza psychologiczna, ocena funkcjonowania emocjonalnego) – 3–4 spotkania, ok. 2–3 tygodnie.
- Bardziej złożone przypadki (np. diagnoza zaburzeń osobowości, neuropsychologiczna, różnicowa w kierunku np. ADHD, spektrum autyzmu) – 4–6 spotkań, ok. 4–6 tygodni.
- Kompleksowa diagnoza z badaniami neuropsychologicznymi – może trwać nawet 2–3 miesiące.
W sytuacjach klinicznych, np. przy podejrzeniu chorób neurodegeneracyjnych czy zaburzeń psychotycznych, diagnoza może wymagać dodatkowych konsultacji psychiatrycznych oraz badań medycznych (np. rezonansu magnetycznego, EEG), co wydłuża proces.
Należy pamiętać, że często diagnoza jest pewnym etapem, elementem całościowej diagnozy pacjenta z perspektywy kilku specjalistów. Np. diagnozowanie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) jest procesem wieloetapowym, w którym uczestniczy zespół specjalistów, takich jak psycholog, logopeda i pedagog specjalny. Ostateczną diagnozę stawia tu jednak lekarz psychiatra, który ma uprawnienia do wydania oficjalnego orzeczenia o autyzmie.
Diagnoza psychologiczna to proces wymagający zaangażowania, wiedzy i empatii, a jej głównym celem jest wspieranie zdrowia psychicznego i poprawa jakości życia pacjentów. To narzędzie, które, odpowiednio wykorzystane, może znaczną miarą przyczynić się do poprawy funkcjonowania jednostki w różnych aspektach życia.
Opracowanie: Elżbieta Prucnal-Tumasz
Psycholog / Psychotraumatolog
.png)