Kryzys psychiczny to zjawisko, w którym osoba doświadcza intensywnego napięcia i stresu, które przerastają jej możliwości radzenia sobie z sytuacją. W takich momentach interwencja kryzysowa pełni kluczową rolę, pomagając jednostce odzyskać równowagę emocjonalną. W książce "Strategie interwencji kryzysowej" Richarda K. Jamesa i Burla E. Gillilanda autorzy prezentują kompleksowe podejście do tego typu interwencji, łącząc teorię z praktycznym zastosowaniem.
.png)
Czym jest kryzys psychiczny? Co dzieje się w naszym organizmie, kiedy doświadczamy kryzysu psychicznego?
Kryzys psychiczny to stan intensywnego napięcia emocjonalnego, który wykracza poza zdolności osoby do radzenia sobie z trudnościami za pomocą dotychczasowych mechanizmów adaptacyjnych. Może być wywołany przez nagłe wydarzenia życiowe, takie jak utrata bliskiej osoby, ciężka choroba, utrata pracy, czy inne stresory wywołujące silne poczucie bezradności i przytłoczenia. Kryzys ten często objawia się różnorodnymi symptomami, takimi jak poczucie dezorientacji, intensywny lęk, przygnębienie, utrata zainteresowania codziennymi aktywnościami czy zmiany w zachowaniach. Dla osoby przechodzącej przez kryzys psychiczny sytuacja ta może wydawać się nierozwiązywalna, co może prowadzić do poczucia osamotnienia i beznadziei.
“(...) kryzys jest postrzeganiem lub doświadczeniem zdarzenia albo sytuacji jako przeszkody nie do zniesienia, której pokonanie przekracza zasoby i mechanizmy radzenia sobie z trudnościami dotkniętego nim człowieka”.
Richard K. James, Burl E. Gilliand
Z perspektywy neurobiologicznej, kryzys psychiczny wiąże się z aktywacją osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), co prowadzi do wzrostu poziomu kortyzolu, hormonu stresu. W mózgu osoby doświadczającej kryzysu zauważalna jest zwiększona aktywność ciała migdałowatego, które odpowiada za reakcje emocjonalne, takie jak lęk i strach. Jednocześnie zmniejsza się efektywność funkcjonowania kory przedczołowej, odpowiedzialnej za logiczne myślenie, podejmowanie decyzji i kontrolę impulsów. To sprawia, że osoba przeżywająca kryzys psychiczny może odczuwać trudności z racjonalnym analizowaniem sytuacji i podejmowaniem skutecznych działań, co pogłębia poczucie chaosu i bezradności. Długotrwałe utrzymywanie się tego stanu może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego tak ważne jest wsparcie specjalistyczne oraz zrozumienie procesów, które zachodzą w umyśle i ciele w czasie kryzysu psychicznego.
Teoria i praktyka interwencji kryzysowej
Interwencja kryzysowa jest krótkoterminowym wsparciem psychologicznym, które ma na celu pomoc osobie w radzeniu sobie z nagłym kryzysem. James i Gilliland definiują kryzys jako sytuację, którą jednostka postrzega jako nie do zniesienia, wykraczającą poza jej zasoby i umiejętności radzenia sobie. Brak odpowiedniego wsparcia w takich momentach może prowadzić do poważnych zaburzeń emocjonalnych, behawioralnych i poznawczych. Autorzy podkreślają, że skuteczna interwencja kryzysowa opiera się na znajomości specyficznych technik i strategii oraz umiejętności ich stosowania w praktyce.
Podstawowe umiejętności prowadzenia interwencji kryzysowej
Aby przeprowadzić skuteczną interwencję kryzysową, niezbędne są pewne kluczowe umiejętności, w tym:
Aktywne słuchanie: pełne skupienie na rozmowie, co umożliwia lepsze zrozumienie emocji i potrzeb osoby w kryzysie.
Empatia: umiejętność wczuwania się w sytuację osoby, co pomaga budować zaufanie i zapewnia poczucie bezpieczeństwa.
Komunikacja niewerbalna: rozumienie i kontrolowanie mowy ciała oraz odczytywanie sygnałów niewerbalnych od rozmówcy.
Zadawanie otwartych pytań: umożliwiających osobie swobodne wyrażenie myśli i emocji.
Zarządzanie własnymi emocjami: zdolność do zachowania spokoju i profesjonalizmu nawet w stresujących sytuacjach.
Postępowanie z osobą w kryzysie
Interwencja kryzysowa składa się z kilku kluczowych etapów:
Nawiązanie kontaktu: stworzenie relacji opartej na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa.
Ocena sytuacji: dokładne zrozumienie istoty kryzysu oraz jego wpływu na osobę.
Identyfikacja dostępnych zasobów: określenie wsparcia, jakie osoba może uzyskać, oraz jej strategii radzenia sobie.
Planowanie interwencji: opracowanie spersonalizowanej strategii działania.
Działanie: realizacja zaplanowanych działań interwencyjnych.
Monitorowanie postępów: obserwowanie efektów i wprowadzanie ewentualnych zmian.
Interwencja w przypadku doświadczania specyficznych kryzysów czyli pora na spotkanie z psychotraumatologiem:
Zespół stresu pourazowego (PTSD): pomoc polega na wsparciu osoby w przetwarzaniu traumy i zmniejszaniu objawów lękowych.
Kryzys zagrożenia życia: działania mające na celu zapewnienie natychmiastowego bezpieczeństwa i uspokojenie emocji.
Napaść seksualna: wsparcie ofiary poprzez pomoc emocjonalną, udzielanie informacji o dostępnych zasobach i ułatwienie procesu powrotu do równowagi.
Przemoc domowa: pomoc w opracowaniu planu bezpieczeństwa i wsparcie emocjonalne podczas podejmowania decyzji.
Kryzys związany z uzależnieniem: pomoc w rozpoznaniu mechanizmów uzależnienia oraz motywowanie do podjęcia leczenia.
Strata bliskiej osoby – żałoba i smutek: towarzyszenie w procesie przeżywania straty, normalizacja emocji i wsparcie w adaptacji do nowej rzeczywistości.
Kryzysy w instytucjach i wypalenie zawodowe
Kryzysy mogą dotyczyć także pracowników instytucji, takich jak szkoły, szpitale czy inne placówki. W takich sytuacjach interwencja obejmuje:
Zarządzanie kryzysami w instytucjach: opracowywanie i wdrażanie planów zarządzania kryzysowego, szkolenie pracowników oraz wsparcie po kryzysie.
Interwencje w szkołach: działania po traumatycznych wydarzeniach, takich jak przemoc czy śmierć członka społeczności, oraz zapewnienie wsparcia psychologicznego.
Kryzysy związane z porwaniami: współpraca z odpowiednimi służbami oraz wsparcie dla rodzin ofiar.
Wypalenie zawodowe: rozpoznawanie symptomów, pomoc w odnalezieniu równowagi między pracą a życiem osobistym oraz wdrażanie strategii radzenia sobie ze stresem.
Doświadczenie kryzysu psychicznego i co dalej?
Wizyta u psychologa, a szczególnie psychotraumatologa, może okazać się kluczowa dla osoby przechodzącej kryzys psychiczny. Psychotraumatolog to specjalista zajmujący się diagnozowaniem i leczeniem skutków traumy oraz przewlekłego stresu, który posiada nie tylko ogólne podstawy psychologiczne, ale także głęboką wiedzę o mechanizmach związanych z traumą. Dzięki temu potrafi zidentyfikować przyczyny głębokiego stresu oraz zastosować metody terapii dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Wsparcie psychotraumatologa pozwala na bezpieczne przepracowanie emocji i traum, co jest szczególnie istotne w sytuacjach, gdy zwykłe mechanizmy radzenia sobie zawodzą.
Psychotraumatolodzy stosują sprawdzone i naukowo potwierdzone metody terapeutyczne, takie jak terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), która pomaga przetwarzać i integrować traumatyczne wspomnienia, zmniejszając ich wpływ na codzienne funkcjonowanie. Inną popularną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) ukierunkowana na przekształcanie negatywnych schematów myślenia oraz techniki oparte na terapii ekspozycyjnej, które pomagają zmniejszyć lęk związany z trudnymi doświadczeniami. Te podejścia wspierają proces powrotu do równowagi emocjonalnej i uczą pacjenta nowych, zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem. Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu i szerokiemu wachlarzowi metod psychotraumatolog może skutecznie wspierać proces zdrowienia i przywracania kontroli nad własnym życiem.
Literatura:
James, R. K., & Gilliland, B. E. (2005). Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne PARPA.
