Czym jest wypalenie zawodowe ? Jak sobie radzić z wypaleniem zawodowym ?
Opracowanie: Elżbieta Prucnal-Tumasz
Psycholog, socjolog pracy
Definicja
Wypalenie zawodowe to stan emocjonalnego, fizycznego i psychicznego wyczerpania, spowodowany długotrwałym stresem i nadmiernym obciążeniem pracą. W świecie nauki, po raz pierwszy opisał je Herbert Freudenberger, w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, definiując je jako syndrom charakteryzujący się wyczerpaniem, cynizmem oraz spadkiem efektywności w pracy. W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała wypalenie zawodowe za syndrom związany z pracą, umieszczając je w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11).
Maslach i Leiter (2012) zastanawiając się nad przyczynami tego kryzysu we współczesnych społeczeństwach, jako źródła problemu podawali m.in. trendy ekonomiczne, technologiczne i filozofie zarządzania. "Szczególnie niszczące dla społeczności w miejscu pracy jest przejadanie przez organizacje ich wartości" (Maslach i Leiter, 2012). Korporacje koncentrują się na krótkoterminowych rezultatach, zamiast długoterminowym wzroście (Tamże.), rozumianym również jako budowanie silnych wspólnot. Pracownicy, wyobcowani w korporacyjnych społecznościach, "tracą wiarę w sprawiedliwą i troskliwą organizację" (Tamże.)
Jak wskazuje Helena Sęk, do Polski "problematyka ta dotarła pod koniec lat osiemdziesiątych" (Sęk, 2012). Jak wskazuje badaczka, na podstawie wieloletnich badań, "proces wypalenia jest uniwersalny, choć nie występuje u wszystkich reprezentantów zawodów usług społecznych" (Sęk, 2012).
Objawy Wypalenia Zawodowego
Wypalenie zawodowe może manifestować się na wielu płaszczyznach. Do najczęstszych objawów należą:
Fizyczne: chroniczne zmęczenie, problemy ze snem, bóle głowy, spadek odporności organizmu.
Emocjonalne: poczucie frustracji, rozdrażnienie, uczucie osamotnienia, pesymizm.
Poznawcze: trudności z koncentracją, problemy z pamięcią, spadek motywacji.
Behawioralne: izolowanie się od współpracowników, unikanie obowiązków, zmniejszona produktywność.
Jak rozpoznać Wypalenie Zawodowe u siebie i/lub innych
Rozpoznanie wypalenia zawodowego może być trudne, ponieważ często przypomina objawy depresji czy przewlekłego stresu. Ważnymi objawami syndromu jest "psychofizyczne, emocjonalne wyczerpanie (emotional exhaustion)" (Sęk, 2012) Ważne jest obserwowanie zmian w zachowaniu, takich jak:
Dystansowanie się - wzrost cynizmu: negatywne podejście do pracy, poczucie bezsensu podejmowanych działań.
Wycofywanie się z kontaktu - depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej.
Spadek efektywności: dłuższe wykonywanie prostych zadań, błędy w pracy.
Zmiany nastroju: wybuchy gniewu, brak entuzjazmu, wycofanie się z relacji.
Skutki Wypalenia Zawodowego
"Nieleczone" wypalenie zawodowe może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak:
Problemy zdrowotne: chroniczny ból, choroby sercowo-naczyniowe.
Zaburzenia psychiczne: depresja, lęki, obniżona samoocena.
Problemy w życiu osobistym: trudności w relacjach z bliskimi, rozłam w rodzinie.
Spadek wydajności zawodowej: utrata pracy, brak zaangażowania, łatwa utrata motywacji.
Obniżone poczucie dokonań osobistych - jako reakcja na niepowodzenie w radzeniu sobie ze stresem zawodowym (Maslach, 2012)
Jak radzić sobie z Wypaleniem Zawodowym
Oto kilka kroków, które mogą pomóc w walce z wypaleniem zawodowym:
Odpoczynek: Regularne przerwy, planowanie urlopu.
Zdrowy tryb życia: Aktywność fizyczna, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu.
Techniki relaksacyjne: Medytacja, ćwiczenia oddechowe, praktyki mindfulness.
Wsparcie społeczne: Rozmowa z przyjaciółmi, współpracownikami lub specjalistą.
Zarządzanie czasem: Ustalenie priorytetów, delegowanie zadań.
Zmiana organizacji pracy
Zmiana miejsca pracy ....
Zmiana zawodu ...
Profilaktyka dla Pracowników
Warto wcześnie zadbać o swoje zdrowie psychiczne, by zapobiec wypaleniu zawodowemu. Kilka działań profilaktycznych obejmuje:
Utrzymanie zdrowych granic: unikanie pracy po godzinach, dbanie o work-life balance.
Samorozwój: inwestowanie w szkolenia, rozwój umiejętności, aby praca była mniej monotonna.
Otwarta komunikacja: dzielenie się problemami z przełożonymi i współpracownikami.
Profilaktyka dla Organizacji
Pracodawcy odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu wypaleniu zawodowemu. Działania, które mogą podjąć, to:
Tworzenie przyjaznej kultury pracy: wspieranie pracowników, budowanie atmosfery zaufania, budowanie kultury współpracy - wspólnot.
Oferowanie wsparcia: zapewnienie dostępu do programów wsparcia psychologicznego.
Elastyczne warunki pracy: możliwość pracy zdalnej, elastyczne godziny.
Szkolenia: podnoszenie świadomości na temat wypalenia zawodowego i jego objawów.
Dbanie o zdrowie psychiczne pracowników i utrzymanie zdrowej kultury organizacyjnej jest kluczowe, aby zapobiegać negatywnym skutkom wypalenia zawodowego.
Przeczytaj/ Literatura cytowana:
Maslach, C., Leiter M. (2011). Prawda O wypaleniu zawodowym. Co zrobić ze stresem w organizacji. Warszawa, PWN
Sęk, H. (red.) (2012). Wypalenie Zawodowe. Warszawa, PWN
Opracowanie:
Elżbieta Prucnal-Tumasz
Psycholog, socjolog pracy